* جنابعالی ضرورت تشویق و حمایت از طلاب موفق و مستعد را چگونه تبیین می‌فرمایید؟
ـ تشویق مساله‌ای است که ابتدا خداوند شروع کرده است و آن تعابیر بلندی که در قرآن کریم و در روایات از جمله در اصول کافی، بحار الانوار و سایر کتب برای فضیلت علم و طالب علم آمده؛ اینها واقعیت است و این معنایش این است که تشویق و ترغیب، همواره لازم است و در این روایات قدر و ارزش فراوانی برای طالب علم ذکر شده است. لذا برگزاری چنین جشنواره‌هایی و تشویق و حمایت از طلاب مستعد و موفق در مسیر رضایت خداوند تبارک و تعالی و انبیای عظام است.
برگزاری این گونه جشنواره‌ها تاثیرات متعددی خواهد گذاشت: اولا به افرادی که مشمول این تشویق‌ها می‌شوند، هویت ویژه‌ای می‌بخشد و امتیاز خاصی به آنها خواهد داد. دوره تحصیل در نظام طلبگی به ویژه در مورد برادران نسبتا طولانی است و حرکت در این مسیر با سایر نظام‌های علمی کاملا متفاوت است. یعنی یک طلبه برای حداقل‌هایی که لازم است بیاموزد، باید زمان نسبتا طولانی را طی کند، که این دوره طولانی، ویژگی‌ها و سختی‌ها و شیرینی‌های خودش را دارد. از سویی ما در عصر رسانه و ارتباطات زندگی می‌کنیم که تشخص‌ها و امتیازات علمی در نقش‌دهی به جایگاه انسان‌ها در جامعه سهم دارد.
لذا یکی از چیزهایی که می‌تواند خستگی را در این مسیر طولانی از طلاب بگیرد و آنان را امیدوار کند، این است که نخبگان و استعدادهای برتر و طلاب ممتاز مورد تشویق قرار گیرند و نشاط و دلگرمی بیشتری پیدا کنند. همچنین دیگرانی که می‌خواهند وارد این مسیر بشوند،الگوها را ببینند که انسان‌هایی مثل خودشان با تلاش و جهد و کوشش به قله‌های علمی رسیده‌اند.
علاوه بر این در حقیقت جشنواره‌های علمی رویکرد دیگری هم دارند و آن اینکه می‌توانند موجب رصد فعالیت‌های مدیران و دست‌اندرکاران حوزه باشند، به عبارت دیگر ما اگر توانستیم شاخص‌های ارزیابی درستی را تعریف کنیم، می‌توانیم نظام مدیریت و برنامه‌ریزی و نظام علمی را ارزیابی کنیم که بهره‌هایش در چه حدی است و چه خروجی‌هایی دارد. این جشنواره‌ها می‌تواند به ارزیابی مدیران و بخش‌های آموزشی، پژوهشی تربیتی و تبلیغی بپردازد.
به علاوه از طریق برگزاری این جشنواره، شناسایی و برچین استعدادهای برتر و نخبگان را خواهیم داشت. اگر آنان را به موقع شناسایی کنیم و نسبت به نیازهایشان درک صحیحی داشته باشیم و تلاش کنیم موانع رشد و حرکت آنها برطرف شود، آنان را به سمت قله‌های علمی سوق می‌دهیم و این امر می‌تواند در ارتقای نظام علمی، تبلیغی و فرهنگی حوزه‌های علمیه اثرگذار باشد. اگرچه این جشنواره شاید در مرحله اول یک حرکت اجرایی محدود باشد اما اگر با برنامه‌ریزی صحیح انجام شود، در ابعاد مختلف می‌توانیم به بنیه علمی، تبلیغی و مدیریتی حوزه کمک کنیم.
* از دیدگاه جنابعالی چه روش‌ها و راهکارهایی برای حمایت از استعدادهای برتر حوزه وجود دارد؟ این راهکارها در چه عرصه‌ای شمول و تاثیر بیشتری خواهند داشت و کدام بخش از حمایت‌های مادی و معنوی موثرتر خواهد بود؟
ـ هر انسانی در زندگی خود بعد از شناخت خدا و رابطه خود با خدا باید ظرفیت‌ها و توانایی‌هایش را بشناسد و برای شکوفایی آنها برنامه‌ریزی کند. در این گونه جشنواره‌ها، می‌توانیم ظرفیت‌شناسی کنیم و به طلبه نشان دهیم که این ظرفیت‌ها و استعدادها اگر در مسیر درست به کار گرفته شود، می‌تواند به نتیجه مطلوب نزدیک‌تر شود. در این زمینه یک بخش از کار مربوط به طلبه است و یک بخش دیگر مربوط به مدیران است. باید برای استعدادهای برتر و طلاب موفق، برنامه‌ریزی متناسبی با شرایط علمی آنها داشت. مثلا از نظر علمی، زمینه بهره‌مندی از اساتید مجرب و عالی، امکانات آموزشی و علمی و کیفیت‌بخشی به فعالیت‌های پژوهشی و مراقبت‌های تحصیلی بستر جدیدی برای آنان فراهم و موانع موجود رفع شود.
* یکی از آسیب‌های موجود نظام علمی حوزه، برون‌رفت سرمایه‌های انسانی مستعد است که به علل مختلف نمی‌توانند مسیر علمی خود را ادامه دهند. برای حفظ و تقویت سرمایه‌های انسانی مستعد و موفق حوزه چه راهکار و سیاست‌هایی وجود دارد.
ـ حوزه‌های علمیه نسبت به پشتیبانی از نظام موظف و دغدغه‌مند هستند، این تمکنی است که خداوند در این دوره به حوزه‌های علمیه داده و از این تمکن باید حداکثر استفاده بشود. طبیعی است مسئولیت‌هایی را نظام طلب می‌کند و ظرفیت‌هایی را ایجاد کرده و پاسخگویی به نیازهای نظام و توجه به این ظرفیت‌ها، لازم است. در حقیقت ما نیازمند طراحی و برنامه‌ریزی جامع هستیم که بر اساس حرکت حوزه‌های علمیه نقش هر طلبه، استاد، دانش‌پژوه و محقق در این برنامه جامع تعریف شده باشد و اگر این نقشه جامع علمی حوزه‌های علمیه را طراحی کردیم، می‌تواند از برون‌رفت نخبگان و استعدادهای برتر جلوگیری کند.
اگر این کار انجام شود، نه‌تنها ما به نیازهای نظام و جامعه پاسخ داده‌ایم بلکه به تقویت بنیه علمی حوزه و تاثیرگذاری هر چه بیشتر در همه عرصه‌ها منجر خواهد شد و نخبگان هم مسیر خودشان را طی می‌کنند و مشکلات زندگی سد راه علمی آنان نخواهد شد.
اگر برنامه‌ریزی صورت بگیرد و به ظرفیت‌ها و استعدادها توجه شود، یک نقشه جامع علمی و پازل معرفتی در حوزه‌ها شکل می‌گیرد که بر اساس آن هر کسی در جایی که وظیفه و تکلیفش اقتضا می‌کند خدمت خواهد کرد و حوزه وظیفه‌اش را نسبت به نیازهای نظام و سایر بخش‌های جامعه و نیز در عرصه بین‌الملل انجام خواهد داد.
ما باید میراث علمی حوزه را حفظ و تقویت کنیم و به نسل بعدی منتقل کنیم و این برمی‌گردد به این که بتوانیم تولید علم داشته باشیم و در عرصه‌های علمی حضور جدی داشته باشیم و این، جز با حفظ و ارتقاء سرمایه‌های علمی و انسانی و برنامه‌ریزی ویژه برای نخبگان و استعدادهای برتر و طلاب موفق امکان‌پذیر نیست.
بنابراین جشنواره‌های علمی در حوزه باید جهت شناسایی استعدادها و سرمایه‌های علمی و فرهنگی و تبلیغی حوزه، ابتدای مسیر یک حرکت جدی و موثر باشند؛ یعنی عامل موثری در ظرفیت‌شناسی و هدایت ظرفیت‌های به سمت نقشه جامع علمی حوزه باشد.
* همان گونه که مستحضرید مسئله تشویق و حمایت علی الخصوص در محیط‌های حوزوی حائز شرایط و هنجارهای خاصی است، این مسئله از دیدگاه جنابعالی چگونه تبیین می‌شود؟
ـ طلبگی در کنف حمایت و نظارت الهی است. اولش توحید و آخرش هم توحید است. کل مسیر، مسیر الهی است. لذا در همه حرکت‌های علمی و اجرایی حوزه نظیر این گونه جشنواره‌ها واقعیتی را باید مدنظر قرار بدهیم و این گونه امور را بر دو رکن استوار کنیم و نسبت به هر دو رکن توجه و تذکر داشته باشیم: یکی اتکال به خداوند و دیگری ظرفیت‌شناسی؛ یعنی هدف جشنواره ایجاد منیت‌ها و برتری‌های نادرست نیست؛ بلکه پالایش و رفع موانع و مشکلات از مسیر استعدادهای برتر و تشویق سایر طلاب در این مسیر است. تشویق به اینکه این راه راه دست‌یابی است و وصول به این مسیر با تلاش و همت امکان‌پذیر است. این امر احتیاج به ظرافت‌های خاص خود دارد. چنین جشنواره‌هایی در حوزه با آنچه در سایر مراکز برگزار می‌شود، کاملا متفاوت است. ما آموخته‌ایم که تاحد امکان اعمال خوب و خیر را مخفی کنیم و مزد کار را از خدا طلب کنیم. لذا نباید در جشنواره‌های حوزوی تفاخر وجود داشته باشد. مزیت دادن برگزیدگان در این جشنواره‌ها نباید منجر به تفاخر عده‌ای بر دیگران باشد و برای بعضی تشخص خارج از اندازه درست بکند. اما شرایط زندگی امروزی در عصر رسانه و ارتباطات و امتیازهایی که سایر مراکز علمی و آموزشی بر اساس شاخص‌هایی اعطا می‌کنند، موجب می‌شود که برای ارتقای امید و روحیه علمی، نسبت به استعدادهای برتر و طلاب موفق رسیدگی و حمایت بیشتری داشته باشیم. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که در حوزه علمیه، جشنواره موضوعیت ندارد، بلکه طریقیت دارد. بر همین اساس برای شناسایی ظرفیت‌ها و استعدادهایی که متکی به ذات الهی است و برای طی کردن مسیر تعالی و حرکت به سمت خدا باید به این شاخص‌ها توجه کنیم؛ نه چیز دیگری.
همچنین توجه داشته باشیم که اخلاق و منش صحیح و والای طلبگی یکی از شاخص‌های مهمی است که در کنار تحصیل برای یک طلبه ضروری است؛ یعنی اگر طلبه‌ای به بالاترین درجه علمی برسد اما از اخلاق اسلامی کم‌بهره باشد این در نظام روحانیت مورد قبول نیست. لذا ما در شاخص‌ها باید به اینها توجه کنیم. این تشویق‌ها و تحسین‌ها برای ظرفیت‌شناسی و تقدیر از طلاب موفق است؛ نه برای اینکه خدای نکرده طلبه‌ای خودش را گم کند. البته من این را با اطمینان عرض می‌کنم طلاب ما که مشکلات و محرومیت‌ها را در این مسیر به جان خودشان خریده‌اند، دچار چنین مسائلی نخواهند شد؛ بلکه این گونه تجلیل و تقدیرها به تقویت انگیزه و امید آنها کمک خواهد کرد.
ـ تشویق مساله‌ای است که ابتدا خداوند شروع کرده است و آن تعابیر بلندی که در قرآن کریم و در روایات از جمله در اصول کافی، بحار الانوار و سایر کتب برای فضیلت علم و طالب علم آمده؛ اینها واقعیت است و این معنایش این است که تشویق و ترغیب، همواره لازم است و در این روایات قدر و ارزش فراوانی برای طالب علم ذکر شده است. لذا برگزاری چنین جشنواره‌هایی و تشویق و حمایت از طلاب مستعد و موفق در مسیر رضایت خداوند تبارک و تعالی و انبیای عظام است.
برگزاری این گونه جشنواره‌ها تاثیرات متعددی خواهد گذاشت: اولا به افرادی که مشمول این تشویق‌ها می‌شوند، هویت ویژه‌ای می‌بخشد و امتیاز خاصی به آنها خواهد داد. دوره تحصیل در نظام طلبگی به ویژه در مورد برادران نسبتا طولانی است و حرکت در این مسیر با سایر نظام‌های علمی کاملا متفاوت است. یعنی یک طلبه برای حداقل‌هایی که لازم است بیاموزد، باید زمان نسبتا طولانی را طی کند، که این دوره طولانی، ویژگی‌ها و سختی‌ها و شیرینی‌های خودش را دارد. از سویی ما در عصر رسانه و ارتباطات زندگی می‌کنیم که تشخص‌ها و امتیازات علمی در نقش‌دهی به جایگاه انسان‌ها در جامعه سهم دارد.
لذا یکی از چیزهایی که می‌تواند خستگی را در این مسیر طولانی از طلاب بگیرد و آنان را امیدوار کند، این است که نخبگان و استعدادهای برتر و طلاب ممتاز مورد تشویق قرار گیرند و نشاط و دلگرمی بیشتری پیدا کنند. همچنین دیگرانی که می‌خواهند وارد این مسیر بشوند،الگوها را ببینند که انسان‌هایی مثل خودشان با تلاش و جهد و کوشش به قله‌های علمی رسیده‌اند.
علاوه بر این در حقیقت جشنواره‌های علمی رویکرد دیگری هم دارند و آن اینکه می‌توانند موجب رصد فعالیت‌های مدیران و دست‌اندرکاران حوزه باشند، به عبارت دیگر ما اگر توانستیم شاخص‌های ارزیابی درستی را تعریف کنیم، می‌توانیم نظام مدیریت و برنامه‌ریزی و نظام علمی را ارزیابی کنیم که بهره‌هایش در چه حدی است و چه خروجی‌هایی دارد. این جشنواره‌ها می‌تواند به ارزیابی مدیران و بخش‌های آموزشی، پژوهشی تربیتی و تبلیغی بپردازد.
به علاوه از طریق برگزاری این جشنواره، شناسایی و برچین استعدادهای برتر و نخبگان را خواهیم داشت. اگر آنان را به موقع شناسایی کنیم و نسبت به نیازهایشان درک صحیحی داشته باشیم و تلاش کنیم موانع رشد و حرکت آنها برطرف شود، آنان را به سمت قله‌های علمی سوق می‌دهیم و این امر می‌تواند در ارتقای نظام علمی، تبلیغی و فرهنگی حوزه‌های علمیه اثرگذار باشد. اگرچه این جشنواره شاید در مرحله اول یک حرکت اجرایی محدود باشد اما اگر با برنامه‌ریزی صحیح انجام شود، در ابعاد مختلف می‌توانیم به بنیه علمی، تبلیغی و مدیریتی حوزه کمک کنیم.
* از دیدگاه جنابعالی چه روش‌ها و راهکارهایی برای حمایت از استعدادهای برتر حوزه وجود دارد؟ این راهکارها در چه عرصه‌ای شمول و تاثیر بیشتری خواهند داشت و کدام بخش از حمایت‌های مادی و معنوی موثرتر خواهد بود؟
ـ هر انسانی در زندگی خود بعد از شناخت خدا و رابطه خود با خدا باید ظرفیت‌ها و توانایی‌هایش را بشناسد و برای شکوفایی آنها برنامه‌ریزی کند. در این گونه جشنواره‌ها، می‌توانیم ظرفیت‌شناسی کنیم و به طلبه نشان دهیم که این ظرفیت‌ها و استعدادها اگر در مسیر درست به کار گرفته شود، می‌تواند به نتیجه مطلوب نزدیک‌تر شود. در این زمینه یک بخش از کار مربوط به طلبه است و یک بخش دیگر مربوط به مدیران است. باید برای استعدادهای برتر و طلاب موفق، برنامه‌ریزی متناسبی با شرایط علمی آنها داشت. مثلا از نظر علمی، زمینه بهره‌مندی از اساتید مجرب و عالی، امکانات آموزشی و علمی و کیفیت‌بخشی به فعالیت‌های پژوهشی و مراقبت‌های تحصیلی بستر جدیدی برای آنان فراهم و موانع موجود رفع شود.
* یکی از آسیب‌های موجود نظام علمی حوزه، برون‌رفت سرمایه‌های انسانی مستعد است که به علل مختلف نمی‌توانند مسیر علمی خود را ادامه دهند. برای حفظ و تقویت سرمایه‌های انسانی مستعد و موفق حوزه چه راهکار و سیاست‌هایی وجود دارد.
ـ حوزه‌های علمیه نسبت به پشتیبانی از نظام موظف و دغدغه‌مند هستند، این تمکنی است که خداوند در این دوره به حوزه‌های علمیه داده و از این تمکن باید حداکثر استفاده بشود. طبیعی است مسئولیت‌هایی را نظام طلب می‌کند و ظرفیت‌هایی را ایجاد کرده و پاسخگویی به نیازهای نظام و توجه به این ظرفیت‌ها، لازم است. در حقیقت ما نیازمند طراحی و برنامه‌ریزی جامع هستیم که بر اساس حرکت حوزه‌های علمیه نقش هر طلبه، استاد، دانش‌پژوه و محقق در این برنامه جامع تعریف شده باشد و اگر این نقشه جامع علمی حوزه‌های علمیه را طراحی کردیم، می‌تواند از برون‌رفت نخبگان و استعدادهای برتر جلوگیری کند.
اگر این کار انجام شود، نه‌تنها ما به نیازهای نظام و جامعه پاسخ داده‌ایم بلکه به تقویت بنیه علمی حوزه و تاثیرگذاری هر چه بیشتر در همه عرصه‌ها منجر خواهد شد و نخبگان هم مسیر خودشان را طی می‌کنند و مشکلات زندگی سد راه علمی آنان نخواهد شد.
اگر برنامه‌ریزی صورت بگیرد و به ظرفیت‌ها و استعدادها توجه شود، یک نقشه جامع علمی و پازل معرفتی در حوزه‌ها شکل می‌گیرد که بر اساس آن هر کسی در جایی که وظیفه و تکلیفش اقتضا می‌کند خدمت خواهد کرد و حوزه وظیفه‌اش را نسبت به نیازهای نظام و سایر بخش‌های جامعه و نیز در عرصه بین‌الملل انجام خواهد داد.
ما باید میراث علمی حوزه را حفظ و تقویت کنیم و به نسل بعدی منتقل کنیم و این برمی‌گردد به این که بتوانیم تولید علم داشته باشیم و در عرصه‌های علمی حضور جدی داشته باشیم و این، جز با حفظ و ارتقاء سرمایه‌های علمی و انسانی و برنامه‌ریزی ویژه برای نخبگان و استعدادهای برتر و طلاب موفق امکان‌پذیر نیست.
بنابراین جشنواره‌های علمی در حوزه باید جهت شناسایی استعدادها و سرمایه‌های علمی و فرهنگی و تبلیغی حوزه، ابتدای مسیر یک حرکت جدی و موثر باشند؛ یعنی عامل موثری در ظرفیت‌شناسی و هدایت ظرفیت‌های به سمت نقشه جامع علمی حوزه باشد.
* همان گونه که مستحضرید مسئله تشویق و حمایت علی الخصوص در محیط‌های حوزوی حائز شرایط و هنجارهای خاصی است، این مسئله از دیدگاه جنابعالی چگونه تبیین می‌شود؟
ـ طلبگی در کنف حمایت و نظارت الهی است. اولش توحید و آخرش هم توحید است. کل مسیر، مسیر الهی است. لذا در همه حرکت‌های علمی و اجرایی حوزه نظیر این گونه جشنواره‌ها واقعیتی را باید مدنظر قرار بدهیم و این گونه امور را بر دو رکن استوار کنیم و نسبت به هر دو رکن توجه و تذکر داشته باشیم: یکی اتکال به خداوند و دیگری ظرفیت‌شناسی؛ یعنی هدف جشنواره ایجاد منیت‌ها و برتری‌های نادرست نیست؛ بلکه پالایش و رفع موانع و مشکلات از مسیر استعدادهای برتر و تشویق سایر طلاب در این مسیر است. تشویق به اینکه این راه راه دست‌یابی است و وصول به این مسیر با تلاش و همت امکان‌پذیر است. این امر احتیاج به ظرافت‌های خاص خود دارد. چنین جشنواره‌هایی در حوزه با آنچه در سایر مراکز برگزار می‌شود، کاملا متفاوت است. ما آموخته‌ایم که تاحد امکان اعمال خوب و خیر را مخفی کنیم و مزد کار را از خدا طلب کنیم. لذا نباید در جشنواره‌های حوزوی تفاخر وجود داشته باشد. مزیت دادن برگزیدگان در این جشنواره‌ها نباید منجر به تفاخر عده‌ای بر دیگران باشد و برای بعضی تشخص خارج از اندازه درست بکند. اما شرایط زندگی امروزی در عصر رسانه و ارتباطات و امتیازهایی که سایر مراکز علمی و آموزشی بر اساس شاخص‌هایی اعطا می‌کنند، موجب می‌شود که برای ارتقای امید و روحیه علمی، نسبت به استعدادهای برتر و طلاب موفق رسیدگی و حمایت بیشتری داشته باشیم. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که در حوزه علمیه، جشنواره موضوعیت ندارد، بلکه طریقیت دارد. بر همین اساس برای شناسایی ظرفیت‌ها و استعدادهایی که متکی به ذات الهی است و برای طی کردن مسیر تعالی و حرکت به سمت خدا باید به این شاخص‌ها توجه کنیم؛ نه چیز دیگری.
همچنین توجه داشته باشیم که اخلاق و منش صحیح و والای طلبگی یکی از شاخص‌های مهمی است که در کنار تحصیل برای یک طلبه ضروری است؛ یعنی اگر طلبه‌ای به بالاترین درجه علمی برسد اما از اخلاق اسلامی کم‌بهره باشد این در نظام روحانیت مورد قبول نیست. لذا ما در شاخص‌ها باید به اینها توجه کنیم. این تشویق‌ها و تحسین‌ها برای ظرفیت‌شناسی و تقدیر از طلاب موفق است؛ نه برای اینکه خدای نکرده طلبه‌ای خودش را گم کند. البته من این را با اطمینان عرض می‌کنم طلاب ما که مشکلات و محرومیت‌ها را در این مسیر به جان خودشان خریده‌اند، دچار چنین مسائلی نخواهند شد؛ بلکه این گونه تجلیل و تقدیرها به تقویت انگیزه و امید آنها کمک خواهد کرد.
